Bâyezid-î Bistâmî ya da Tayfur Ebû Yezîd el-Bûstâmî

Zile deki Torunu Şeyh Musa Fakih Türbesi

• Bayezid-ı Bistami ,Anadoluya Etkisi  بايزيد بسطامى

Bâyezid-î Bistâmî ya da Tayfur Ebû Yezîd el-Bûstâmî  (d.804, Bistam - ö. 874 - 877/878),
İranlı İslâm alîmi ve evliya.
Etnik köken:İranlı Türkmen
Mezhep:Ehl-i Sünnet ve Ehl-i Beyt inancı,
Fikirleri: İslâmî Mistisizm / Panenteizm,
Bölge:İran, Horasan, Türkistan,
Okul/gelenek:Sufilik, Tasavvuf, Vahdet-i Vücud,
Çağ:Samanîler öncesi Tahirîler devrî

•  Yaşamı

Günümüzde İran'ın Semnan Eyaleti'nde bulunan Bistam şehrinde 804 yılında doğmuştur. Künyesi, Ebû Yezîd'dir. İsmi Tayfûr, babasının adı Îsâ'dır. Kabri yine Bistam'da bulunmaktadır. Dedesi İslâmiyeti sonradan kabul etmiş olan bir Zerdüşt[1] idi. Dedesinin Adam, Tayfur ve Ali isminde üç oğlu vardı. Hepsi de zühd (zâhid) hayâtı yaşamayı seçmiş kişiler olarak tanınıyorlardı. Bayezid, Tayfur'un oğlu olarak dünyaya geldi. Çocukluğunun çoğunu evde ve camiide tek başına geçirmekteydi. Yalnız bir yaşantısı olmasına rağmen evine sık sık Sufilik üzerinde tartışmak maksadıyle ziyaretçileri kabul etmekteydi. Allah ile başbaşa kalmak amacıyle tüm Dünyevî arzularını terk etmiş (Melamilik-Kalenderîlik) bir şekilde zühd hayâtı sürdürmekteydi.

•  Sufilik'teki "Fenâ Fî’Allah" ve "Bekâ Bî’Allah" mertebeleri

Ana maddeler:
Nakşibendi Tarikatı,
Mevlevîlik,
Alevîler,
Bektaşilik Tarikatı, 
Panenteizm

Neticede bu yaşam tarzı Bayezid'in "Kendinde Yok Olma" hâli olarak ifâde edilebilecek olan bir ruh haline bürünmesiyle sonuçlandı. Bu durum sufilikte "Kişinin Allah'a en yakın olduğu ruh hâli" olan "Fenâ Fî’Allah" yâni (Allah’ta yok olma) mertebesi olarak tanımlanmaktadır. Allah'a karşı olan hislerini çok sâmîmi ve açık yüreklilikle dile getirmesinden dolayı "Beyâzıd" tarihte ilk kez "Sarhôş Sûfî" lâkabı ile anılan kişi oldu. Kendisi tarihteki en etkin mistiklerden biri olarak tanınmaktadır. Allah'a olan aşırı sevgisinden dolayı da Allah aşkından başka tüm Dünya nimetlerini terk etmek suretiyle de "Bekâ Bî’Allah" yâni (Allah’la var olma/Allah’la bir olma) kavramlarını ortaya atan sufi olarak hatırlanmaktadır.
Ayrıca bakınız: En-el Hak, Hallâc-ı Mansûr, Muhyiddin İbn Arabi, Ömer İmâdüddîn Nesîmî ve Hurûfîlik

•  Etkinliği

Kendisinden önce sufilik sadece "sofuluk" ve "itaat" üzerine dayanmaktaydı. İlâhî Aşk’ın sufiliğe kazandırılması onun sâyesinde gerçekleşti.

On iki imamlardan olan Musa el-Kâzım[2] ile Ali er-Rıza'ya karşı sâmimîyyet ve muhabbet beslemekteydi. Ali er-Rıza[3] tarafından talebeliğe kabul edildi. 874/878 tarihinde vefât ettiğinden, aynı devirde yaşamış olduğu İmam Muhammad at-Taki (ö.835 CE), İmam Ali Naki (ö.868 CE), ve İmam Hasan el-Askerî (ö.874 CE) ile de muhtemelen tanışmıştı. On iki imamlara karşı beslenen saygı ve sevginin kendisinden sonra gelen Ebû’l Hassan Kharakânî, Hace Abdullah el-Ensari, ve Ebû’l Kâsım Gûrganî gibi halefleri sayesinde muhafaza edilmesinde de etkin payının olduğunu bu şâhsiyetlerin yaptırmış oldukları ibâdethanelerde on iki imamların isimlerinin de yazılmış olmasından anlaşılmaktadır.

•  Neslinden Anadolu'ya göç edenler ve Horasan erenleri

Torunlarından İsa ve Musa İran Horasan'ından Anadolu'ya göç etmişlerdir. İlk önceleri Hatay'ın Kırıkhan ilçesinde ikamet etmişler, sonraları kendilerine verilen vazife gereği Anadolu'nun iç taraflarına göç etmek istemişler ve Kırıkhan'dan iki kardeş ayrılmışlardır. Kırıkhan halkı kardeşlerin gitmelerini istemedikleri için kardeşlerden İsa'yı orada şehit etmişlerdir. Şeyh İsa Türbesi Kırıkhan'ın Alabeyli Köyünün kuzeyindedir. İlçe merkezine 4 kilometre uzaklıkta bir tepe üzerindedir. Diğer kardeş (Şeyh Musa) Tokatın, Zile ilçesine gelerek burada irşadına devam etmiştir. Halen Burada yatmaktadır ve torunlarının Zile'de yaşamakta olduğu kanısı yaygındır.
Halk arasında Beyazıbesten (Şeyh Ethem Çelebi camii) adı ile bilinen ziyaret yeri Zile merkezinde Ali Kadı Mahallesi'nde olup çevre halkı tarafından baş ve göz ağrıları ile çeşitli dilekler için ziyaret edilen yerlerdendir. Danişmendli dönemi meşhur bilgin ve âlimlerinden Şeyh Mûsâ Fakîh, Bayezid-i Bestâmî Hazretleri'nin (yedinci batından) torunlarındandır.
Nizamü'ddin Yağıbasan döneminde, kayınpederi Hacı Bayezid Efendi ile birlikte Zile'ye gelmişlerdir.Danişmendliler tarafından bu zata (Şeyh Musa'ya) bir medrese ve bir de zâviye yaptırılmış ve birçok vakıflar te'sis edilmiştir.
Yakın tarihe kadar burada bulunan külliye Bayezid-i Bestâmî'nin torunlarından Şeyh Edhem Çelebi tarafından yönetilmekteydi.
Türbede 1106 ve 1305 tarihli iki kitâbe bulunmaktadır. Zile Müftüsü, merhum Arif KILIÇ yazısında Şeyh Musâ'nın hem Dânişmendliler hem de Selçuklular tarafından çok büyük hürmet gördüğünü ve kıymetli eserler yazdığını belirtir. ("Zile Tarihi", Çağıltı Dergisi, Eylül - Ekim 1961, C. 1, sh. 6 - 7)
Zile de Şeyh Ethem Çelebi (Beyazıbesten) camiinde bulunan Hz Muhammedin mübarek hırka-ı şerifleri Cumhuriyetin ilk yıllarında muhafaza edilemeyeceği bahanesi ve Zilelilerin de yeterince sahip çıkmaması yüzünden önce Tokat a 17.09.1944' tarihinde ise Ankara ya götürülmüş Halen Ankara Etmoğrafya Müzesindedir,Veysel Karani Hz lerinden ,Bâyezid-î Bistâmî ye intikal etmiş ve silsile yoluyla bu zamana kadar gelmiştir.

•  Nakşîbendîliğin silsilelerindeki yeri ve ehemmiyeti

Tüm Nakşibendî silsilelerinde altıncı sırada yer almaktadır.
 Tâhirî(T) / Gafori-Mûceddidî(G) / Mûceddidî-Sirajia(M) / Süleymanî(S) / Khâlidî(K) / Hakkânî(H) / Dağıstan Mûceddîdî-Khâlidîye-Mahmûdîye(D) Nakşibendî Silsile-Altın Zincirlerindeki konumu
 Ana maddeler: Nakşibendiye, Tarikât, Halidiye, Gümüşhanevi Dergahı, ve Silsile-i saadat

Aşağıdaki tabloda Nakşibendiye'nin farklı kollarına ait altın zincirler (Silsile-i saadat) listelenmiştir.

    (T) : Tâhirî
    (G) : Gafori-Mûceddidî
    (M) : Mûceddidî-Sirajia
    (S) : Süleymanî
    (K) : Khâlidî
    (H) : Hakkânî
    (D) : Dağıstan Mûceddîdî-Khâlidîye-Mahmûdîye

Bunlar sırası ile yukarıda tanımlanan sembollerle gösterilmiştir. "Bayezîd-î Bistâmî" bu silsilelerin tamamında altıncı sırada yer almaktadır.

•  Kaynakça

    ^ Abu'l-Qasim Al-Qushayri, "Al-qushayri's Epistle on Sufism: Al-risala Al-qushayriyya Fi 'ilm Al-tasawwuf", Translated by Alexander D. Knysh, Garnet & Ithaca Press, 2007. pg 32
    ^ The Heirs of the Prophet: Charisma and Religious Authority in Shi'ite Islam By Liyakat N. Takim, p.69
    ^ “Hacegan Hanedani”, by H. L. Shushud, Istanbul 1958. Originally published in “Systematics”Volume 6, No. 4 March 1969 by J. G. Bennett
    ^ Abdullah Ansari Shrine Complex, Herat, Afghanistan http://www.kufic.info/architecture/ansari/ansari.htm

http://tr.wikipedia.org